"Als de kinderen niet bij de boeken kunnen komen, moeten de boeken maar tot bij de kinderen komen. Dit is het idee achter de 'mobile library service'", schrijft Jolien De Norre. Eind 2014 loopt ze stage via VVOB in Zuid-Afrika. Tijdens haar stage reist ze onder andere mee met een mobiele bibliotheek. Lees hieronder haar relaas.
Lezen is niet evident
"Be smart. Read books!" Dit staat op een van de posters aan de ingang van het District Teacher Development Centre (DTDC) van het district Welkom van de provincie Free State. Het lijkt zo evident want lezen is een belangrijk deel van mijn leven. Maar wat als je geen toegang hebt tot al die boeken? Een bevriende leerkracht vertelde me dat zij, als leerkracht voor graad 8 (13- en 14-jarigen), leerlingen heeft die niet kunnen lezen en schrijven.
De provincie Free State is een heel landelijk gebied in Zuid-Afrika met enorme afstanden tussen de dorpen en steden. Slechts een minderheid van de scholen heeft een eigen bibliotheek. De meeste scholen hebben gewoon de financiële middelen niet om dit te verwezenlijken. Volgens nationale statistieken heeft maar 16,8% van de Zuid-Afrikaanse scholen en 15,3% van de scholen in de provincie Free State een bibliotheek (NEIMS rapport, oktober 2014). In veel gebieden is er zoveel armoede en werkloosheid dat kinderen thuis ook geen boeken hebben. Het contrast tussen de scholen in de stad en op het platteland is frappant op veel vlakken. De toegang tot een brede keuze aan boeken is daar een belangrijk voorbeeld van.
De boeken bij de kinderen brengen
Als de kinderen niet bij de boeken kunnen komen, moeten de boeken maar tot bij de kinderen komen. Dit is het idee achter de 'mobile library service', het kleurige busje dat boeken van plek tot plek brengt. In de provincie Free State steunen de Japanse overheid en enkele Japanse bedrijven dit programma via de ngo South African Primary Education Support Initiative.
Ik ga een voormiddag mee met het personeel van de mobiele bibliotheek om te zien wat ze doen. Vandaag lenen ze geen boeken uit. Ze nemen enkel boeken terug in ontvangst. Daarom rijden we met de auto in plaats van met de bus. Bij aankomst aan de eerste school heb ik niet meteen door dat dit de school is. Het is een erg klein gebouw met maar één ruimte. Aan de linkerkant zitten de leerlingen van graad 4 tot 7, aan de rechterkant de kleintjes van graad 1 tot 3, en in het midden staat het bureau van de schooldirectrice. De hele ruimte is doordrongen van rook, waarvan ik al snel de oorzaak vind. Achter het bureau is een pot op een kacheltje aan het sudderen, en af en toe loopt de directrice ernaartoe om in de pot te roeren. Veel kinderen komen 's morgens met een lege maag aan en krijgen dan een maaltijd op school.
Nadat de boeken via een computerprogramma op de laptop gescand zijn, vertrekken we naar de volgende school. Deze is een beetje groter en heeft twee klaslokalen. Naast het gebouwtje staan enkele zonnepanelen en een watertank. Bij onze binnenkomst zijn de leerlingen een wiskundetest aan het schrijven. Ondanks deze onderbreking blijven ze noest verder werken. Normaal vragen de bibliotheekassistenten of de kinderen een stukje voorlezen als ze de boeken komen terughalen, maar aangezien iedereen nu examens heeft, vragen ze dit deze keer niet. De directrice moet wel een vragenlijst invullen. Dit is om na te gaan hoe de boeken gebruikt worden, of de leerlingen vooruitgang boeken met het lezen, etc... De laatste school op het programma, met de prachtige naam 'Ons waardeer', is niet meer dan een container met twee lokalen.
Impact op de leerresultaten
Terug in Welkom praat ik met Annemarie. Zij is de documentatiecoördinator van het DTDC.
"De leerkrachten zijn tevreden over deze dienst", vertelt Annemarie. "Ze zeggen dat de resultaten van de leerlingen in lezen, spelling en woordenschat erop vooruitgaan. Ook kunnen de leerkrachten boeken aanvragen voor hun eigen gebruik, om hun professionele ontwikkeling te bevorderen.
Voor de komst van de bibliotheekbus hadden veel schooltjes wel enkele boeken. Maar omdat de leerlingen telkens dezelfde boeken lezen, konden ze ze gewoon van buiten opzeggen in plaats van echt te lezen. Leerlingen beleven meer plezier aan het lezen nu er meer keuze en aandacht voor hen is. Jammer genoeg krijgen veel leerlingen maar weinig ondersteuning thuis. Veel ouders zijn immers zelf analfabeet", verklaart Annemarie.
Als verantwoordelijke van de bibliotheek heeft Annemarie een boeiende en dankbare job. Als ze naar de scholen gaat, neemt ze vaak ook een grote sportzak mee die vol zit met allerlei educatieve spelletjes voor de kinderen. De dagen dat ze op haar bureau blijft, kan ze studenten die naar het DTDC gaan om te studeren, helpen met hun opzoektaken. Zeker nu, in de examenperiode, zit het DTDC altijd vol met ijverige leerlingen. Hier kunnen ze rustig werken. Er is airconditioning, genoeg licht en het is er veilig.
VVOB zal een studie ondersteunen over de impact van de mobiele bibliotheken op de schoolresultaten. Tot nu is er nog maar weinig onderzoek hierover gedaan in Zuid-Afrika. Annemarie en twee van haar collega's zullen deze studie uitvoeren samen met de University of the Free State. Hun eerste workshop, waar ze onder andere ingeleid werden tot de principes van 'Participatory Action Research', hebben ze nog maar net achter de rug. Ik wens hen veel succes toe!
Jolien De Norre
Stagiaire bij VVOB in Zuid-Afrika, december 2014
