Veilige scholen: wiens verantwoordelijkheid is het om gendergerelateerd geweld te weren?

Onderwijssystemen spelen een sleutelrol in het bestrijden van alle vormen van geweld, zo ook gendergerelateerd geweld op en rond scholen. Onderwijssystemen kunnen deze vorm van geweld voorkomen en erop inspelen binnen de leeromgeving die ze creëren opdat alle leerlingen zich welkom en veilig voelen, en dus hun recht op onderwijs kunnen opnemen. Bovendien kan kwaliteitsvol onderwijs meer vredevolle, rechtvaardige en gendergelijke maatschappijen realiseren. Die transformatiekracht van het onderwijs is cruciaal. Patronen van geweld op school weerspiegelen een breder probleem van oneerlijke sociale (gender)normen en machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen, volwassenen en kinderen.

Net als in de rest van de wereld, is gendergerelateerd geweld op en rond de scholen in Azië en de Pacific een probleem. Meisjes en jonge vrouwen, jongens en jonge mannen ervaren verschillende soorten geweld. In de regio lopen meisjes een groter risico op sociale uitsluiting en seksueel en psychologisch geweld. Jongens worden dan weer vaker geconfronteerd met lijfstraffen, pestgedrag en andere vormen van fysiek geweld. Geweld ervaren door transgender leerlingen is nog niet even goed gedocumenteerd, maar globaal onderzoek wijst uit dat leerlingen die tot de LGBT+ gemeenschap (lijken te) horen, ook meer risico lopen op sociale uitsluiting, discriminatie en geweld dan hun leeftijdsgenoten.

Wanneer we het hebben over het soort pestgedrag op en rond scholen, toont data aan dat seksueel pestgedrag - zoals seksuele moppen, opmerkingen en gebaren – de tweede meest voorkomende vorm van pesten is die leerlingen ervaren, na fysiek pestgedrag.

De preventie van gendergerelateerd geweld via een onderwijs dat collaboratief leren en het sociaal en emotioneel leren van jongeren vooropstelt, heeft een grote impact op het terugbrengen van geweld; het veranderen van de houding ten opzichte van geweld; het vergroten van het respect voor gendergelijke relaties; en het ontwikkelen van de skills om hulp te zoeken voor zichzelf en anderen. Gender-transformatieve gezondheidscurricula, zoals kwaliteitsvolle relationele en seksuele voorlichting, worden best zo vroeg mogelijk opgestart, aangepast aan de leeftijd en de ontwikkelingsfase van de leerlingen. Dit kan kinderen beter voorbereiden op de belangrijke biologische en sociale veranderingen die hen te wachten staan.

Leerkrachten kunnen veilige school- en klasomgevingen creëren op zowel psychologisch als fysiek vlak. Zij kunnen in hun relatie met de leerlingen, via projecten en curricula, via hun eigen houding en contacten etc. werken rond de preventie en aanpak van alle vormen van geweld op school. Zij staan het dichtst bij hun leerlingen, maar zijn ook “het gezicht” van de school voor families en bredere gemeenschappen. Het succes van onze initiatieven om geweld op en rond scholen effectief aan te pakken, hangt af van het succes van leerkrachten.

We weten dankzij onderzoek over nascholingen en andere trainingsmodaliteiten voor leerkrachten wat werkt op het vlak van de preventie en aanpak van gendergerelateerd geweld op en rond scholen:

• Het Connect with Respect (CWR) project van UNESCO en partners werkte samen met leerkrachten in het lager secundair onderwijs in vijf landen (waarvan twee in Azië/Pacific) om gendergerelateerd geweld te voorkomen met een speciaal curriculum. Deelnemende leerkrachten gaven aan welke factoren voor hen een impact hebben op hun capaciteit en bereidheid om het project te implementeren: 1) het belang van professionele ontwikkeling, 2) begeleiding van de handleiding en de resources; 3) de relevantie van het curriculum voor de noden en interesses van de leerlingen; 4) steun van collega’s; 5) steun op institutioneel niveau en dat van de leidinggevende; 6) relevant universitair onderwijs en opleiding; 7) de betrokkenheid en passie van de leerkrachten zelf; 8) genoeg tijd voor de implementatie van het project binnen de schooluren.
• In Cambodja werkte VVOB in het TIGER project samen met de overheid en lagere school leerkrachten en schoolleiders rond gendergerelateerd geweld op en rond scholen. Een impactstudie uit 2021 wees uit dat leerkrachten meer kennis en skills hadden om om te gaan met dit soort geweld, en dat hun houding en overtuiging veranderd was om het probleem aan te pakken. De studie wees verder uit dat in de marges van het project ook een impact te noteren viel op het niveau van de leerlingen. Er waren minder gevallen van emotioneel, fysiek en seksueel misbruik.
• Ook in Vietnam werkte VVOB samen met de overheid en andere partners om kleuterscholen in 14 districten in Vietnam te transformeren in scholen waar genderresponsief onderwijs en spelenderwijs leren voorop gesteld worden met behulp van een praktische toolkit. Het GENTLE project is zo een goed voorbeeld van hoe we aan de slag gaan voor gendergelijkheid op een zo jong mogelijke leeftijd, iets wat jammer genoeg in de Azië/Pacific regio nog niet genoeg gebeurt.

Leerkrachten zijn in onze visie het hart van veilige scholen die vrij zijn van genderdiscriminatie en gendergerelateerd geweld. Maar zij kunnen dit uiteraard niet alleen. Leerkrachten zijn vaak overwerkt en onderbetaald, krijgen te weinig middelen en onvoldoende toegang tot nascholingsmogelijkheden.

Een holistische brede school aanpak die gedragen wordt door de directie is een ideale aanvulling voor een nationaal beleidskader dat geweld op en rond scholen wil aanpakken. Leerkrachten vervullen inderdaad een unieke rol, maar iedereen draagt de verantwoordelijkheid voor veilige scholen. Scholen zelf maken deel uit van een breder onderwijssysteem. De schoolcultuur weerspiegelt het ecosysteem van politiek beleid, juridische kaders, en systemen die zich buigen over geweld.